ملکه زنبور عسل کارنیکا

اینجا در پایتخت، درهمین نزدیکی‌ها و در میان این برج و باروهای سر به فلک کشیده هنوز هم می‌توان از طراوت و سرسبزی، آب و هوای خوب و سالم، طبیعت و کوه‌هایی پر از انواع گل و گیاه‌های فصلی، که ماوایی هستند برای حشراتی چون زنبورهای عسل حرف زد و از بودنشان لذت برد. همه ما بارها و‌ بارها طعم خوش عسل را چشیده‌ایم؛ فراورده‌ای طبیعی و مقوی که از دل کوهستان و دشت‌های سرسبز به‌دست می‌آید و بسیاری از ما برای به‌دست آوردن نوع طبیعی‌اش ترجیح می‌دهیم به شهرها و روستاهای دوردست برویم و یا دست به دامان اقوام و آشنایان خود در شهرستان‌ها شویم. این در حالی است که سال‌هاست در همین پایتخت و در محله قدیمی و کهن درکه و از گل‌های دامنه توچال نه‌تنها مرغوب‌ترین و منحصر به فردترین عسل با ویژگی‌های ممتاز توسط یک جوان کارآفرین تولید می‌شود بلکه زمینه و امکان پرورش و آموزش در این محیط شهری نیز ایجاد شده است. در واقع در محله‌ای که بخش وسیعی از طبیعت آن با ساخت‌و‌سازهای عدیده به یغما رفته است اما همچنان هستند کسانی که نه‌تنها برای حفظ محیط‌زیست، آسمان آبی و زمین پاک تلاش می‌کنند بلکه به اشتغال‌زایی هم فکر می‌کنند. سیدمحمد میرکریمی جوان ۳۲ساله‌ای است که باغ ۵هکتاری آبا و اجدادیش را به‌دست بساز‌و‌بفروش‌ها نداده و اقدام به تولید محصولات متفاوتی از زنبورعسل چون گرده گل، ژله‌رویال، موم، بره موم و زهر و… کرده و البته به همه این کارها آموزش رایگان به دانشجویان و علاقه‌مندان و اشتغال‌زایی و کمک به تکمیل پایان‌نامه‌های دانشجویی را نیز باید اضافه کرد. میرکریمی، با پیروی‌ از سنت خانوادگی خود این کار را آغاز کرده و کوشیده تولید عسل طبیعی، پرورش و نگهداری و زنبورداری را در کلانشهر تهران تجربه کند.

• تجربه شیرین زنبورداری

«حرفه زنبورداری و تولید عسل تجربه شیرینی است که با علاقه‌مندی به دنیای زیبا و شگفت‌انگیز حشرات و کسب مهارت به‌دست می‌آید.» من با اینکه رشته تحصیلی و دانشگاهی‌ام انیمیشن، گرافیک و معماری است اما به‌دلیل اینکه پدرم زنبوردار بودند و بالطبع از کودکی در این محیط بودم و علاقه‌مند به این موضوع، شغل پدر را به‌صورت حرفه‌ای پیگیری کردم. محله درکه به‌دلیل سرسبزی، داشتن آب و هوایی مناسب و طبیعتش که پر از انواع گل‌ها و گیاهانی چون آویشن و گون است، عسلی بسیار مرغوب و معطر دارد. می‌دانستم که زنبورها با آب و هوای شمیران به خوبی سازگار هستند تصمیم گرفتم کاری متفاوت را در این زمینه انجام دهم البته به‌نحوی که برای شهروندان و همسایه‌ها مزاحمتی ایجاد نکند.

• خدمت به انسان و محیط‌زیست

همه ما با شنیدن نام زنبور یاد عسل می‌افتیم اما زنبور علاوه بر تولید عسل می‌تواند در فعالیت‌های دیگری نیز سهیم باشد. به‌طورمثال کارشناسان یکی از خاصیت‌های این موجودات را گرده‌افشانی می‌دانند که خود در ایجاد تنوع گیاهی در طبیعت و مزارع مؤثراست .گرده‌افشانی زنبور موجب تولید محصول مرغوب و افزایش محصول کشاورزان می‌شود و اگر گرده افشانی گیاهان به خوبی انجام شود، محصولات آنها کم، کوچک و یا پوک نمی‌شوند در واقع، همه تولیدات زنبور عسل برای انسان و محیط‌زیست مفید است.

• زنبورعسل؛ اعجاز عالم خلقت

زنبورعسل به‌عنوان یکی از اعجاز عالم خلقت همواره به شکل مستقیم و غیرمستقیم سودمند بوده و از دیرباز مورد توجه خاص انسان بوده و درکه با توجه به داشتن اوضاع جوی مساعد کوهستانی و طبیعت بکر و وجود انواع گل و گیاه‌های طبیعی و دارویی، می‌تواند یکی از بهترین مناطق برای سرمایه‌گذاری، پرورش زنبور و تهیه عسل باشد. ضمن اینکه همه مردمی که در اماکنی چون درکه زندگی می‌کنند می‌توانند به شکل تفریحی در خانه و محله خود کندوی زنبور عسل داشته باشند.

• تهیه عسل طبیعی در فضاهای کوچک

با اندکی تحقیق و آموزش همه افرادی که دارای فضای کوچکی هستند و یا ساکنان مناطق خوش آب‌و‌هوا مانند شمیرانات می‌توانند عسل طبیعی را خودشان به‌دست آورند البته به شرط اینکه علاقه و دغدغه این کار را داشته باشند. همچنین علاوه بر گل‌های طبیعی و گیاهان شهری، گلدان‌های آپارتمانی هم محیط مناسبی را برای پرورش زنبور عسل ایجاد می‌کنند و در فرایند گردافشانی بسیار مؤثر هستند. زنبورها قدرت شناسایی بسیار بالایی دارند و به سرعت می‌توانند گل‌های مرغوب را پیدا کنند. در واقع زنبورها با تشخیص گل‌های فصلی، شهد مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند و در ارتفاعات شمیران نیز با وجود گیاهانی چون آویشن و گون عسل بسیار مرغوب و معطری تولید می‌شود.

• زندگی مسالمت‌آمیز با زنبورعسل

نه‌تنها خود من بلکه خواهر و بچه‌های اقوام نیز به راحتی در باغ تردد می‌کنند بدون اینکه هیچ نگرانی‌ای داشته باشند. من هم عموما در طول روز ۶الی ۷ساعت به‌طور کامل به کندوها و روند کار نظارت دارم و سعی می‌کنم در کنار تولید هر‌چه بیشتر، سایر اوقات را به جمع‌آوری اطلاعات و بررسی منابع مختلفی که در این زمینه به‌تازگی به چاپ رسیده یا عنوان شده به‌خصوص در کشورهای مختلف بررسی کنم.در واقع هیچ اوقات فراغتی ندارم و تمام زندگی‌ام از صبح که بیدار می‌شوم تا زمان خواب منحصر به پرورش، نگهداری هر چه بهتر و بیشتر زنبورعسل است. خوشبختانه همسرم نیز حمایت می‌کنند و در این راه از حمایت‌های ایشان برخوردارم؛ چون به‌هرحال زمان‌های بسیاری را صرف این کار می‌کنم.

• فرصتی برای ایجاد اشتغال

پرورش زنبور عسل علاوه بر اینکه شغل است یک سرگرمی و تفریح خیلی جالب نیز هست؛ در واقع وقتی به دنیای این حشره وارد می‌شوید نظام عجیبی از عظمت پروردگار را متوجه می‌شوید؛ از مدیریت تا سلیقه، پاکی و طبیعت. باید گفت که یکی از عجیب‌‌ترین خلقت‌‌های خداوند، خلقت زنبورعسل است که سراسر فایده برای بشر است و همین موضوع سبب شد تا تصمیم بگیرم بهترین بهره‌برداری را از این حشره داشته باشم، بنابراین به زنبورداری به‌عنوان یک فرصت برای ایجاد اشتغال نگاه کردم.

• به‌گزینی ملکه زنبور عسل

ملکه یکی از مهم‌ترین مقوله‌ها در موضوع زنبورداری است.دومین ضعفی که حین کار متوجه شدم موضوع ملکه بود؛ چرا که در زنبورداری ملکه است که زنبورهای کارگر را به‌وجود می‌آورد و توان این کارگرها هم به نژادشان بستگی دارد که چقدر می‌توانند فعالیت کنند. در تحقیقات و سفرهایی که به کشورهای مختلف داشتم متوجه شدم علت اینکه اروپایی‌ها و سایر کشورها در زنبورداری موفق هستند این است که روی نژاد برتر کار کرده‌اند و به‌همین دلیل اقدام به تلقیح مصنوعی کردم؛ کاری که آلمان‌ها از حدود ۱۰۰سال پیش انجام می‌دهند. با تحقیق و بررسی در زنبور عسل به‌گزینی کردم و بهترین ملکه و نر و ماده را با یکدیگر تلفیق کردم تا محصول بسیار خوب شود و ملکه‌ای از نژادهای خاص و خوب و برتر پرورش دادیم با هدف تولید عسل بالا در هر کلونی. در حال حاضر هم در درکه حدود ۱۵۰کندو دارم که به‌دلیل تنوع گیاهی و پوشش گیاهی دامنه توچال کیفیت عسل‌مان بسیار بالاست. ما عسل‌مان را در ابتدای شهریور برداشت می‌کنیم تا زنبور از تمام گیاهانی که از ابتدای بهار تا اواخر تابستان است استفاده کند و آنها را داخل کندو ببرد و به‌اصطلاح آنها را مخلوط کند و عسلی برداشت شود که از همه گیاهان استفاده شده و دارای خاصیت است. البته این ایده و شیوه کار من است چون در کنار تولید بهینه و بیشتر عسل، به موضوع خاصیت در عسل هم اهمیت می‌دهم.

• استفاده از کندوهای کف‌باز به نفع تولید

عسل به‌عنوان یک محصول غذایی و دارویی پرمصرف در دنیا شناخته‌شده و در درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند بیماری‌های عفونی، پوستی، گوارشی، چشمی، سوختگی و افزایش ایمنی بدن مؤثر است. این خصوصیات سبب شد تصمیم بگیرم با به تولید انبوه رساندن محصولات زنبورعسل نهایت بهره‌وری از این حشره را داشته باشم. در واقع بهترین پتانسیل در اختیارمان بود اما کمترین بهره‌وری را همواره به‌دست می‌آوردیم. این موضوع را زمانی متوجه شدم که در هشتمین کنگره زنبورعسل که در مؤسسه علوم دامی ایران در بهمن سال گذشته برگزار شد شرکت کردم و متوجه شدم که ایران پس از چین دومین کشور در داشتن کلونی زنبورعسل در دنیاست اما برداشت عسل در کشور ما بسیار پایین و به‌طور متوسط ۱۰کیلو یا کمتر است که سال گذشته هم به‌دلیل خشکسالی ۳کیلو اعلام شد و پدیده گردوغباری که وجود داشت باعث شد این راندمان حتی پایین‌تر هم بیاید؛ در واقع این آمار نشان می‌داد که کشور ما از نظر میانگین تولید عسل در مرحله بسیار پایینی قرار دارد و این درحالی است که در کشور آلمان میانگین تولید عسل در هرکلونی ۱۰۰کیلو است. به‌دنبال این اتفاق تحقیقاتم را شروع کردم و مهم‌ترین ضعف را قدیمی‌ بودن کار دیدم و متوجه شدم چون زنبوردارهای ما کمتر از علم روز دنیا بهره می‌برند با چنین ضعفی روبه‌رو هستیم. به همین سبب کندوهای قدیمی را کنار گذاشتم و از کندوهایی استفاده کردم که به‌اصطلاح به آنها کندوی کف‌باز می‌گفتند و این کندوها را نیز خودم از مدل اروپاییان طراحی کردم که برای زنبورعسل فواید بسیاری داشت. این در حالی است که اگر به زنبوردارهای ایرانی بگوییم که کف کندوهایتان را بردارید فکرمی کنند می‌خواهیم زنبورهایشان را بکشیم و زنبورهایشان در سرما از بین می‌روند درصورتی که تحقیقات در تمام دنیا ثابت کرده که زنبورها نسبت به سرما مقاوم هستند و بخش وسیعی از مشکلات و به‌خصوص بیماری‌هایی که سبب از بین رفتن زنبورها می‌شود با این روش حل می‌شود.

• خانواده؛ مشوق همیشگی

سالیان سال است که زمین دستخوش تحولات بسیار شده است. متأسفانه همه مردم براین باورند که با ساخت‌وساز و ساختمان‌سازی می‌توان به درآمدزایی رسید اما واقعیت این است که می‌توان با مشاغل مختلف هم به جامعه خدمت کرد و هم درآمدزایی کرد و به‌نظر من پرورش زنبور عسل و تولید محصولات آن کاری است که هم دنیا را برای ما دارد و هم آخرت را. البته این به آن معنا نیست که احتیاج مالی ندارم. به‌هرحال همه می‌دانند که امروز کوچک‌ترین فضاها تبدیل به آپارتمان و برج و بارو می‌شوند اما واقعیت این است که من و خانواده‌ام علاقه‌مند هستیم که در زمینه پرورش زنبورعسل فعالیت کنیم اگرچه تاکنون هیچ حمایتی از سوی هیچ مسئولی نشده است اما ما همچنان درصدد هستیم که بر تعداد کندوهای عسل‌مان بیفزاییم. گاهی اوقات علاقه و عشق به بعضی کارها سبب می‌شود که روی مادیات چشم ببندیم.پدرم با توجه به اینکه سال‌های متمادی در این حرفه حضور داشته‌اند همواره من را حمایت می‌کنند. در واقع مدل سنتی زنبورداری را با مدل زنبورداری نوین خود ترکیب کرده‌ام و شیوه‌ای را در پرورش زنبور عسل به‌کار بسته‌ام که بتوانم محصولات بسیار خوبی تولید کنم؛ محصولاتی که نه‌تنها اعضای خانواده بلکه مردم حتی بیماران خاص به‌خصوص بیماران دیابتی و افرادی که فشار خون دارند می‌توانند از آنها استفاده کنند؛ به‌طور مثال از ترکیبات مختلف عسل، محصولاتی تولید کرده‌ام که تأثیر بسیاری در پرورش نوزادان و استخوان‌بندی کودکان و رشد و نمو بچه‌ها دارند.

• از زنبورداران حمایت کنید

در کشورهای خارجی از تولید‌کنندگان این حرفه حمایت می‌شود؛ به‌عنوان مثال در کشور آمریکا از زنبورداران حمایت شده و بابت هر کوچ به آنها یارانه قابل‌توجهی می‌پردازند؛ زیرا دریافته‌اند که گرده‌افشانی گیاهان ۱۰درصد توسط باد و ۹۰درصد توسط زنبورها صورت می‌گیرد. دیگر اینکه برای جلوگیری از ریزش سدها و ازت‌دارکردن خاک از کندوها استفاده می‌شود، اما متأسفانه به زنبورداران و زنبورعسل در ایران از نظر گرده‌افشانی و حفظ گیاهان اهمیت داده نمی‌شود. در واقع انتظار این است که برای حفظ محیط‌زیست مسئولان با ما همکاری کنند. ضمن اینکه اگرچه در گذشته‌های دور زنبورداری یکی از خطرناک‌ترین شغل‌ها محسوب می‌شد و امروز کمتر این موضوع مطرح است اما به‌هر حال این شغل سخت است و خصوصیات خاص خودش را دارد؛ به‌طور مثال در اغلب موارد، زنبوردار مورد تهاجم زنبور قرار می‌گیرد. در واقع زنبور عسل تنها حشره‌ای است که پس از سال‌ها زندگی در کنار انسان همچنان اهلی نمی‌شود. از دیگر مشکلات ما این است که همیشه و در هر شرایطی حتی بیماری باید بالای سرکار باشیم. درواقع حساسیت کار به حدی بالاست که نمی‌توان کار را به‌دست کارگر سپرد و باید پا‌به‌پای کارگر کار کرد.

• هزاران سال زندگی با زنبورعسل

هزاران سال است که از مخلوط بزاق زنبور و شهدگل فراورده‌ای به‌دست می‌آید به‌نام عسل؛ غذایی مفید و معطر که از قرن‌ها پیش به‌عنوان پرارزش‌ترین و مقوی‌ترین غذاها شناخته شده است. از گذشته تا امروز از این ماده در درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شود. عسل هـمواره به‌عنوان غـذایی سالم و طبیعی مورد استفاده انسان بوده است و مشهور است که خداوند فقط ۲ ماده را صرفا به‌عنوان غذا آفریده که یکی شیر و دیگری عسل است. صرف‌نظر از جنبه غذایی برخی فراورده‌های زنبورعسل، عسل گسترده‌ترین و پرمصرف‌ترین داروی طب سنتی ایران بوده و تنها داروی مادی مورداشاره در قرآن است. اما زنبورعسل به غیر از این محصول فراورده‌های دیگری نیز تولید می‌کند که مردم کمتر با آن آشنا هستند. مشخص شده که تمام فراورده زنبورعسل شامل عسل، عسلک، گرده‌گل، ژله رویال، موم، بره موم و زهر به لحاظ بهداشتی و دارویی دارای اهمیت فراوان هستند.

• تشخیص عسل طبیعی و غیرطبیعی

این کار از طریق مزه کردن غیرممکن است. برای مصرف‌کننده یک راه بیشتر وجود ندارد؛ در واقع باید عسل را از جایی خرید که به آن اعتماد داشت. اگر عسل عطر و طعم گل‌ها را داشت، آن عسل واقعی است. مزه، عطر، طعم، رنگ و بوی عسل فقط مربوط به گل هر منطقه است و به نژاد زنبور عسل بستگی ندارد. نوع نژاد فقط در پرکاری و کم‌کاری تأثیر دارد.