خداحافظ زنبور عسل
این همه تلاش پیگیرانه از شگفتی‌های خلقت یک زنبور است که در طول عمر خود حدود ۱۳۵ گرم عسل تولید میکند. این حشره روی گل‌ها می‌نشیند، مقداری گرده، به بدنش می‌چسبد، سپس هنگامی که از روی این گل بال می‌کشد و روی گل دیگر فرود می‌آید، گرده را روی گل جدید می‌پاشد و آن را بارور میکند. بدین ترتیب تا حدی عمل لقاح نباتات نیز به وسیله زنبور عسل انجام می‌شود.
شاید باورتان نشود؛ اما طبق اعتقاد دانشمند شهیر، آلبرت اینشتین، در صورتی که زنبورها از صحنه حیات زمین محو شوند، انسان تنها ۴ سال برای ادامه حیات فرصت خواهد داشت و از آن تلخ‌تر آن که اکنون زنبورها در شرف نابودی هستند…
انسان، شریک در استفاده از عسل
مطالعات و بررسی‌های دانشمندان زیست‌شناس نشان می‌دهد به دلیل جثه کوچک زنبور عسل، فسیل‌های این حشره به فراوانی سایر جانوران نیست. قدیمی‌ترین آثار وجود حشرات اولیه در دوره پیلوزوئیک حدود ۴۰۰ میلیون سال پیش و در عهد دونین مشاهده شده است. زنبور عسل حشره نسبتا جدیدی است که در عهد ژوراسیک در دوره مزوزوئیک یعنی حدود ۱۸۰ میلیون سال پیش پا به عرصه وجود گذاشته و در همین دوره است که گیاهان گلدار و پرندگان نیز ظاهر شده‌اند.
با پیدایش گیاهان گلدار که منابع تازه مواد غذایی، شهد و گرده گل در اختیار زنبورداران قرار گرفت و به سبب سازش با محیط، زنبورها توانستند تقریبا در تمام قسمت‌های اروپا، آسیا و آفریقا، بجز در صحراهای خشک و کوهستان‌های مرتفع که گیاهان مورد نیاز آنها در دسترس نبود، انتشار یابند. انسان‌ها احتمالا آشیانه زنبورهای وحشی را پیدا کرده و از عسل آنها استفاده می‌کردند. زنبورداران حدود ۴۵۰۰ سال پیش از کندوها استفاده کرده و عسل آن را برداشت می‌کردند.
این حشرات برای زمانی که گل‌ها و گیاهان به خواب زمستانی می‌روند و دیگر شهدی برای تغذیه زنبورها ندارند، درون کندوهای خود عسل درست می‌کنند. میزان عسل تولیدی آنها معمولا بیشتر از آن مقداری است که خودشان نیاز دارند، از این رو اغلب انسان خود را شریک آنها در استفاده از این فرآورده طبیعی میکند.
چرا زنبورها در حال نابودی‌اند؟
تعداد انبوهی از زنبورهای عسل در سراسر جهان در حال نابودی هستند و همین مساله باعث گردهمایی دانشمندان به منظور کشف علت آن شده است. بیماری، کمبود غذا، آفت‌ها و تولیدمثل در کنار هم می‌توانند روی جمعیت جهانی این حشرات سودمند تاثیرگذار باشند و حیات آنها را به خطر بیندازند.
مساله اینجاست که یک‌سوم غذای بشر به سبب فعالیت‌های گرده‌افشانی زنبورها به این جانداران وابسته است. حتی ۲ کشور آمریکا و انگلستان اعلام کردند طی سال گذشته، یک‌سوم از زنبورهای خود را از دست داده‌اند. دیگر کشورهای اروپایی نیز با فقدان تعداد زیادی از زنبورها مواجه شده‌اند. برای مثال ایتالیا اعلام کرده است در سال گذشته نیمی از جمعیت زنبورهای این کشور نابود شده‌اند و براساس گزارش‌های به دست آمده از هند، این مرگ‌ومیر راه خود را به آسیا نیز باز کرده است.
اما در حالی که دلایل انفرادی مانند بیماری و آفت می‌تواند درگیر این واقعه باشند اطلاعات بشر از چگونگی ترکیب این عوامل کشنده با یکدیگر و بروز این فاجعه جهانی بسیار اندک است. چنین بینشی طی چند سال آینده باید شفاف شود. در همین خصوص دولت آمریکا، اتحادیه اروپا و دیگر کشورها در حال صرف هزینه‌های گزاف برای تحقیقات روی زنبورها هستند.
واروآ، دشمن اصلی زنبورها
یکی از مهم‌ترین عوامل کشتار زنبورها، آفتی است به نام واروآ که از سیبری شیوع یافته و تمام کشورها بجز استرالیا را تحت تاثیر قرار داده است. آلوده شدن به این آفت بتدریج مقاومت زنبورها را در برابر بیماری‌های ویروسی کاهش خواهد داد و مهم‌تر این‌که این آفت‌ها در برابر سمومی که به منظور کنترل آنها تولید شده‌اند، مقاوم شده و از بین نمی‌روند.
کنه واروآ(Varrpa jacobsoni) یکی از آفات مهم زنبور عسل اروپایی است که از طریق تغذیه خون لارو و شفیره آن و نیز انتقال عوامل بیماری‌زای مهلکی چون ویروس فلج حاد، باعث نابودی کلونی زنبور عسل می‌شود. تلفات کنه واروآ به تنهایی بیش از تلفات بقیه بیماری‌هاست. ازدیاد این انگل تنها در داخل سلول‌هایی که لاروها در آن در حال رشد هستند، امکان‌پذیر است و تصور بر این است که از خون و لنف زنبور تغذیه می‌کنند. این انگل باعث ایجاد نقص عضو از قبیل از بین رفتن پر یا عدم‌قدرت پرواز در زنبور می‌شود که سرانجام در فعالیت زنبوران کارگر اختلال ایجاد میکند و باعث ضعف و از بین رفتن کندو می‌شود.
اختلال فروپاشی کلونی
در آمریکا نیز ویروس‌ها منجر به بروز اختلالی به نام اختلال فروپاشی کلونی می‌شوند. طی این اختلال، زنبورهای بالغ کندوهای خود را ترک می‌کنند و ملکه و زنبورهای جوان را تنها می‌گذارند که این پدیده به مرور باعث مرگ اعضای کلونی خواهد شد.
در واقع استفاده از انسان به عنوان جایگزین زنبورها در گرده‌افشانی، علامت بسیار بحرانی‌ای است که کشاورزی مدرن با آن روبه‌رو است. زنبورها در اثر نوعی سندرم ناشناخته به نام اختلال فروپاشی کلونی(CCD )در حال نابودی هستند. زمستان گذشته زنبورداران ایالات متحده ۳۵ درصد کندوهای خود را از دست دادند که خود تکرار تراژدی سال گذشته آن بود یعنی ۳۰ درصد از کندوها در سال پیش از آن نیز از دست رفته بود. در سایر کشورها نظیر کانادا، برزیل، هند و چین نیز تقریبا همین رقم خسارت وارد آمده؛ اما آنها خبر آن را علنی و آشکار نکردند. یک تحقیق در سال‌های اخیر نشان داده ۲۵ درصد از جمعیت گونه‌های مختلف زنبور وحشی در بلژیک و فرانسه در ۳۰ سال گذشته کاسته شده است. در سندرم فروپاشی ناگهانی کلونی‌های زنبور یک کندو ظرف کمتر از یک هفته نابود می‌شود، چون زنبورهای بالغ کندو را ترک می‌کنند و دیگر بازنمی‌گردند.
در حال حاضر عقیده بر این است که این سندرم در اثر مجموعه‌ای از عوامل از جمله ویروس، آفت‌کش و انگل‌های مختلف به وجود می‌آید؛ اما مجرم اصلی کشاورزی صنعتی و کشت در مقیاس اقتصادی و گسترده است.
تا زمانی که خانواده‌ها زمین‌های کوچکشان را اداره می‌کردند، جمعیت حشرات در معرض خطرات جدی قرار نمی‌گرفت؛ اما با توسعه کشاورزی در مقیاس اقتصادی و گسترش زمین‌های یکپارچه کشاورزی و مزارع صنعتی، حیات حشرات دست‌اندرکار در گرده‌افشانی در معرض نابودی قرار گرفت.
منبع: جام جم