آموزش مختصر تکنیک تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل
از این طریق سعی بر آن داریم که شما علاقه‌مندان را گام به گام و دقیق در تکنیک تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل یاری دهیم. لازم به ذکر است کلیه نکات از این طریق قابل توضیح نیست و شما می‌توانید از طریق گذراندن دوره آموزشی تلقیح مصنوعی اطلاعات دقیق‌تری را دریافت کرده و تسلط کامل به این تکنیک داشته باشید.
زنبورهای نر و ملکه زنبور عسل
برای جمع آوری اسپرم باید از زنبورهای نری که کاملا بالغ بوده و در شرایط عالی پرورش یافته‌اند استفاده شود. وقتی زنبورهای نر از تولید بالای اسپرم برخوردار هستند که در دوران لاروی و بعد از آن شرایط پرستاری و پرورشی و همین طور شرایط دمایی مناسبی را پشت سر گذرانده و حداقل ۱۲ تا ۱۶ روز از تولد آنها گذشته باشد.
ملکه‌ها در سن ۶ تا ۸ روزگی (بعد از تولد) بهترین شرایط تلقیح پذیری را دارند. تلقیح قبل از آن به دلیل بالغ نبودن منجر به تلفات خواهد شد و بعد از ۱۲ روزگی هم در سیستم دریافت و ذخیره اسپرم آنها اختلال به وجود می‌آید و اسپرم کافی دریافت نخواهند کرد. برنامه ریزی دقیق به منظور داشتن ملکه بالغ و هم زمان منبع اسپرم مناسب در امر تلقیح مصنوعی از اهمیت بالایی برخوردار است.
بیهوش کردن ملکه:
ملکه باید در حالت تلقیح کاملا بیهوش باشد. گاز CO2 که قبلا میزان خروج آن به وسیله گذرانیدن گاز از داخل مخزن آب، کنترل شده به داخل شلنگی که به انتهای نگهدارنده ملکه متصل هست هدایت می‌شود که بعد از گذشته ۲۰ ثانیه ملکهٔ داخل نگهدارنده را آرام و قدری بعد کاملا بیهوش خواهد کرد.
رسانیدن ۳ تا ۵ دقیقه گاز CO2 به ملکه‌ها باعث رشد و آماده سازی دستگاه تناسلی ملکه‌ها به منظور دریافت اسپرم و بعد از آن شروع زودرس تخمگذاری آنها خواهد شد. چنانچه تلقیح کننده از سرعت و عملکرد بالایی برخوردار باشد و ملکه‌ها در حین تلقیح کمتر از ۲ دقیقه گاز دریافت کنند، و بعد از ۵ روز شروع به تخمگذاری نکرده باشند ما می‌توانیم با دادن مجدد ۴ دقیقه گاز CO2 ملکه‌ها را وادار به تخمگذاری کنیم؛ ولی به صورت معمول استعمال ۵ دقیقه گاز یک روز قبل از تلقیح، و گازی که درحین تلقیح دریافت می‌کند کافی است.
ما می‌توانیم تعداد زیادی ملکه را در داخل قفسک یک روز قبل از تلقیح در داخل یک سطل قرار داده و با قراردادن شلنگ کپسول گاز CO2 در داخل آن و پوشیدن درب ظرف با یک حولهه ضخیم همگی ملکه‌ها را یکباره به مدت ۵ دقیقه گاز دهیم . ولی در گازدهی به ملکه‌ها نباید زیاده‌روی کرد که باعث کوتاه شدن طول عمر آنان خواهد شد.
جمع آوری اسپرم از زنبور نر:
جمع‌آوری اسپرم از زنبورهای نر بالغ و سالم مشکل آنچنانی به همراه نخواهد داشت. بیرون آوردن دستگاه تناسلی زنبور نر و جمع آوری اسپرم از آن می‌تواند بدون استفاده از مواد شمیایی و با کمک دست صورت گیرد که از طریق چرخانیدن و فشار آوردن منظم به دو طرف شکم از سمت سینه زنبور نر باعث بیرون آمدن دستگاه تناسلی آن خواهیم شد که در حالت شکفته شدن کامل آلت تناسلی، می‌توانیم ما دو شاخک جناحین آلت تناسلی را به خوبی ببینیم. که در این صورت شکم مابین انگشتان دست (انگشت اشاره و شصت دست چپ) کوتاه و سفت می‌شود. قابل توجه است که در حالت لقاح طبیعی، دقیقا در حالتی که ذکر شد، به علت شُکِ شدید و انقباض عضلانی که به زنبور نر وارد می‌شود، زنبور از بین خواهد رفت که با کمی فشار بیشتر، توانیم گلوله کرمی رنگ اسپرم زنبورنر را در نوک کروی شکل آن مشاهده کنیم.
طریقهٔ جمع آوری اسپرم در داخل سرنگ:
آماده‌سازی سرنگ تلقیح: می‌توانیم از رقیق کننده اسپرم یا سِرُم خوراکی قابل تزریق استریل شده که حاوی ۹ درصد نمک است، به منظور پر کردن مخزن انتهایی سرنگ استفاده کنیم. (که این محلول را می‌توان از داروخانه‌ها تهیه کرد) آماده‌سازی سرنگ استریل شده بدون دریافت آلودگی از اهمیت بالایی برخوردار است.
با توجه به نوع سرنگ در اختیار داشته، سرنگ باید قبل از به کارگیری با دقت کافی استریل شود و در حین پر کردن آن از مایع رقیق کننده از عاری بودن هرگونه حباب هوا در داخل سرنگ اطمینان کامل داشته باشید.
استفاده از تکه شلنگی به طول ۴ میلیمتر که دارای قطر داخلی در حدود یک میلیمتر و قطر خارجی ۳ میلیمتر است، به عنوان واشار هواگیری دور سر سرنگ تلقیح الزامی است.
در حالت پر کردن سرنگ می‌توانید با چرخانیدن پیچ ولوم سرنگ از دقت عمل و حساس بودن آن آگاهی کامل پیدا کنید. رمز موفقیت در کار اسپرم‌گیری، داشتن یک سر سرنگ و سرنگ کاملا دقیق است. به نحوی که بتوانیم جابجایی نیم تا یک میلیمتر مایع را در داخل سرسرنگ شیشه‌ای کنترل و تشخیص دهیم.
برای شروع کار جمع آوری اسپرم ابتدا محلول داخل سرسرنگ را تا حدود ۳ میلیمتر عقب کشیده تا حد و مرزی مابین اسپرم جمع شده و مایع رقیق کننده ایجاد شود. باید از آمیختگی با مایع جلوگیری شود ولی اسپرم جمع آوری شده به صورت پیوسته و بدون حباب جمع‌آوری می‌شود!
کار با سرنگهایی که مخزن بزرگی را دارا هستند (بیشتر از ۵ ملکه) به هیچ وجه پیشنهاد نمی‌شود، چرا که درصد دریافت آلودگی را افزایش می‌دهد و چنانچه سر سرنگ گرفته شود، منجر به اتلاف کلیه زحمات شما خواهد شد.
زنبورنری که در دست چپ گرفته شده و در حالت برداشت اسپرم قرار دارد را به آرامی به دهانه سر سرنگ نزدیک کرده و از این به بعد با کمک میکروسکوپ تلقیح که قبلا تنظیم شده شروع به جمع آوری اسپرم می‌کنید. برخورد خیلی کوتاه گلوله اسپرم و کنار کشیدن آن در حدود یک میلیمتر از دهانه سر سرنگ و تشکیل یک ارتباط نخ مانند مابین گلوله اسپرم و سر سرنگ باعث جلوگیری از جمع آوری مایع سفید رنگ زیر اسپرم خواهد شد. که این امر از مسدود شدن دهانه سر سرنگ جلوگیری می‌کند. (تاکید می‌شود از ارتباط مستقیم با مایع سفیده تخم مرغ مانند اطراف اسپرم جدا خوداری کنید!)
بعد از جمع آوری هر بار اسپرم و قبل از گرفتن زنبور نر بعدی از باز بودن دهانه ورودی سر سرنگ اطمینان حاصل کنید و محتویات داخل آن را تا ۳ میلیمتر عقب بکشید تا از خشک شدن اسپرم در دهانه سر سرنگ جلوگیری شود.
در اصل جمع آوری اسپرم خیلی پیچیده‌تر و مشکل‌تر از کار تلقیح ملکه است. با استفاده از گوش پاک کن استریل شده و آغشته کردن آن به مایع رقیق کننده، می‌توانیم دهانه سر سرنگ را مرتبا پاک نگاه داریم تا از خشک شدن اسپرم در دهانه سرسرنگ جلوگیری کنیم.
در صورتی که همه موارد رعایت شود، مشاهده می‌کنید که کم کم به ستون کرمی رنگ اسپرم در داخل سر سرنگ اضافه خواهد شد. چنانچه ما بین اسپرم جمع‌آوری شده حباب هوا وجود داشته باشد، باید تا خروج کامل حباب، اسپرم را بر روی آلت تناسلی و قسمت گلوله اسپرمی یک زنبور نر تخلیه کرد و بعد دوباره شروع به جمع آوری آن کنید. وجود حباب هوا باعث جهش فنری اسپرم در داخل سرسرنگ می‌شود و موجب مزاحمت بعدی در روند جمع‌آوری اسپرم خواهد شد. بر روی سرسرنگ شیشه‌ای تلقیح، طولی برابر ۱۲ میلیمتر برابر است با اسپرم مورد نیاز برای یک ملکه، که این مقدار در حدود ۸ میکرو لیتر است. حداکثر زمانی که برای تلقیح یک ملکه باید صرف شود نباید بیشتر از ۵ دقیقه باشد. هرچه سریع‌تر عمل تلقیح صورت گیرد، نتیجهٔ بهتری در بر خواهد داشت.
طریقهٔ وارد کردن ملکه در داخل نگهدارندهٔ ملکه:
ما ازدو وسیلهٔ شفاف پلاستیکی به منظور ثابت کردن ملکه در دستگاه استفاده می‌کنیم که اولی هدایت کننده و دومی قسمت نگهدارنده ملکه است.
برای وارد کردن ملکه در داخل نگهدارنده بهترین حالت گرفتن ملکه با انگشت اشاره و انگشت شصت از زاویه سینه ملکه است که این عمل بهتر است بر روی سطحی سفت مانند میز کار و مانند آن صورت پذیرد، زیرا از این طریق ملکه نمی‌تواند خود را جمع کند و کمتر به شکم او آسیب می‌رسد. بعد ملکه را با سر وارد هدایت کننده می‌کنیم که به دلیل وجود یک سوراخ ۵٫۱ میلیمتری در انتهای هدایت کننده، ملکه سعی در خروج از این زاویه را دارد که بعد از رسیدن به انتهای هدایت‌کننده ملکه، دوباره شروع به بازگشت می‌کند که در این لحظه با قرار دادن نگهدارنده ملکه در دهانه قطعه اولی می‌توانیم ملکه را در جای دلخواه قرار دهیم. در بعضی از موارد دیده می‌شود که ملکه‌ها به علت کوچک بودن سعی در خروج از انتهای نگهدارنده ملکه را دارند که در این صورت با دادن سریع گاز بیهوشی و بعد از آن با فوت کردن به ملکه از زاویه انتهایی شکم ملکه آن را قدری به سمت جلو هدایت کرده تا در موقعیت مناسب قرار گیرد.
باز کردن قسمت انتهایی شکم ملکه به وسیله دو قلاب مخصوص:
مهارکردن و باز کردن صحیح قسمت انتهایی شکم ملکه نقش اساسی در روند تلقیح به عهده دارد. قرار گرفتن قلاب سوراخ دار نیش، در سمت راست فرد تلقیح کننده و شکم ملکه رو به سمت چپ و بیرون آمدن کامل دو بند انتهایی شکم ملکه از داخل نگهدارنده، بهترین شرایط را دارا خواهد بود.
به وسیله یک اهرم یا خلال دندان استریل شده به آرامی بند آخر شکم ملکه را باز کرده و اول قلاب شکمی را در موقعیت مناسب قرار داده و کمی روبه عقب می‌کشیم. بعد از باز شدن دهانهٔ انتهایی مخرج ملکه، به آهستگی قلاب سوراخ‌دار را به سمت خار کیسهٔ زهر برده و با گرفتن آن کیسهٔ زهر را به سمت سرنگ عقب و کمی به بالا هدایت می‌کنید و در این حال قلاب شکمی را دوباره آزاد کرده و با هدایت کردن آن به سمت پایین از باز شدن دهانهٔ مهبل ملکه اطمینان حاصل کنید. (در مورد دستگاهی که توسط مهندس علی عطائیان تولید شده، می‌توانید میزان باز کردن دهانهٔ انتهای شکم ملکه را به آسانی اندازه گیری کنید!) باید توجه داشته باشید که در این حالت ملکه در بیهوشی کامل به سر برده و ازهر گونه حرکت پمپ مانند در انتهای شکم آن جلوگیری شود.
راهنمای دقیق طریقه باز کردن دهانه ورودی مهبل ملکه:
بعد از درگیر کردن قلابها، دوباره به تنظیم دقیق‌تر میکروسکوپ، با بزرگنمایی بیشتر می‌پردازیم. باز نگهداشتن بند آخر شکم ملکه به مدت بیشتر از ۲ تا ۳ دقیقه باعث خشک شدن چین‌های اولیهٔ مهبلی ملکه خواهد شد و گذشته از آسیب رساندن به ملکه کار تلقیح را تقریبا غیر ممکن می‌سازد.
بیرون آمدن کامل دو بند آخر شکم ملکه از نگهدارنده باعث سهولت در امر تلقیح و راحت فرو کردن سر سرنگ به داخل کانال انتقال اسپرم ملکه خواهد شد. قابل توجه این که دهانهٔ مهبل ملکه دارای چین‌های متعدد و کاملا آسیب‌پذیر است و کوچکترین حرکت و اشتباهی باعث صدمه دیدن و تلف شدن ملکه یا عدم تخم‌ریزی آن خواهد شد.
دهانهٔ ورودی کانال انتقال اسپرم دارای سطحی چین‌دار، مانند سطح پوست لارو دو روزهٔ زنبور کارگر است که البته مبتدیان همیشه با عدم تشخیص صحیح دهانهٔ ورودی روبه رو می‌شوند که این امر با تمرین زیاد قابل اصلاح است.
تزریق اسپرم به ملکه:
وقتی دهانهٔ ورودی کانال اسپرم را به وسیله قلابها کاملا باز کردیم، سرنگ را از سمت راست و وسط شکاف هشت مانندی که به سوراخ ورودی ختم می‌شود حرکت داده و به دهانهٔ مجرا که رسیدید کمی به سمت چپ و با فشاری خیلی ظریف به پایین، باعث فرو کردن ۱٫۵ میلیمتر از سرسرنگ به داخل کانال شوید. ورود بیشتر از حدّ سرسرنگ به داخل کانال آسیب دیدگی را به همراه خواهد داشت. اسپرم‌ها در حالت تلقیح، جهشی در حدود نیم میلیمتر را خواهند داشت که با ۱٫۵ میلیمتر وارد کردن سرسرنگ به داخل مجرا، مسیر ورود به کیسهٔ ذخیرهٔ اسپرم را به راحتی طی خواهند کرد.
باید دقت داشته باشید که چنانچه تخلیهٔ سرنگ به سختی انجام می‌پذیرد یا اینکه اسپرم از اطراف سرسرنگ بیرون می‌زند، نشانگر قرار نگرفتن صحیح سرسرنگ در داخل کانال است که در این صورت کار باید سریع متوقف شود و دوباره از سر گرفته شود. چنانچه بیش از دو بار فعالیت موفق به پیدا کردن کانال ورودی نشدید، کار را کاملا متوقف کنید و این ملکه را روز بعد دوباره وارد نگهدارندهٔ ملکه کرده و در زیر دستگاه قرار دهید.
مواردی که بعد از تلقیح باید مورد توجه واقع شوند:
بعد از تلقیح، ملکه به کندوچهٔ پرورشی خود باز گردانده خواهد شد. بهترین روش استفاده از قفسک‌های کتابی شکل ما بین شانی می‌باشد، که با قرار دادن کمی خمیر شیرین در دهانهٔ خروجی قفسک موجبات معرفی تدریجی ملکه به کندوچهٔ خودش را فراهم می‌سازیم.
همچنین می‌توانیم ملکه را در وسط یک ورق لول شدهٔ کاغذ که سر و ته آن با کمی خمیر شیرین بسته شده در مابین شانها به کندوچه معرفی کنیم. مهم‌ترین مسئله بعد از تلقیح، پرستاری سریع زنبوران کارگر از ملکه و قردادن ملکه در جمعیت مناسب می‌باشد.
با توجه به اینکه فقط در ۲۴ ساعت اول بعد از تلقیح امکان وسیع جذب اسپرم در داخل کیسهٔ ذخیرهٔ اسپرم ملکه می‌باشد، باید ملکه شرایط محیطی و حرارتی کاملا مناسبی را داشته باشد و به هیچ وجه نباید یک ملکه تلقیح شده به مدت زیادی در داخل قفسک نگهداری شود! مدت زمانِ مختلفی برای نگهداری ملکهٔ تلقیح شده در داخل کندوچه پیشنهاد می‌شود، ولی از نظر مهندس عطائیان این مدت تا زمانی است که اولین سری تخم‌های ملکه تلقیح شده از داخل سلول‌ها متولد شوند. از این طریق گذشته از تقویت کندوچه، از کیفیت تلقیح هم آگاهی کامل پیدا خواهیم کرد.
هم اکنون با عزمی راسخ و با داشتن یک دستگاه مجهز و استفاده از این اطلاعات و به کارگیری آنها و یا گذرانیدن یک دوره آموزشی تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل، می‌توانید در امر اصلاح نژاد ملکه زنبور عسل سهیم بوده و گام بلندی در شکوفایی اقتصادی زنبورستان خود و صنعت پرورش زنبورعسل کشور عزیزمان ایران بردارید.
منبع: سایت تلقیح ملکه