در سال‌های اخیر و همراه با کاهش تعداد مشاغل در سطح کشور، توجه به شغل‌های تولیدی کوچک بسیار زیاد شده و البته سیل جوانان بیکار به سمت کارهای مختلف و متنوع نتوانسته نیاز جامعه را در این زمینه رفع کند. در اثنای این کنکاش گاه صنعت کشاورزی به جوانان رخ می‌نماید اما این شغل هم نیاز به مهیا کردن اموری نظیر زمین، ابزار آلات و تجهیزات و همچنین تخصص مرتبط دارد. از جمله این شغل‌ها که گاه توسط مسئولان تبلیغ می‌شود صنعت و شغل زنبور داری است. گاه تبلیغات این شغل آن قدر زیبا و جذاب است که کمتر کسی در پس آن، مشقات و مشکلاتی که یک زنبوردار حرفه‌ای با آن مواجه هست را تصور می‌کند.

از طرف دیگر تعداد زیاد کلنی و زنبور دار در کشورمان، خشکسالی‌های وحشتناکی که روز به روز درحال گسترش و عمق گرفتن است، مسئولین بی‌تفاوت، رها شدگی صنف زنبوردار، مشکلات بیمه زنبورداران، تک محصول بودن زنبورداری در کشور، نبود بازار مصرف مطمئن، بی‌سواد بودن اکثر زنبورداران قدیمی، نژاد نامناسب زنبور در ایران، کندوهای غیر استاندارد، بیماری‌های کنترل نشده و خطرناک، داروهای قاچاق و یا غیر موثر و شیمیایی، ضعف تعاونی‌های زنبورداری، وجود عسل‌های تقلبی و ارزان قیمت، وجود دلال‌های فراوان، ضعف بخش آموزش و… همگی دست به دست هم داده تا قشر زحمت‌کش زنبوردار، روی خوش رفاه، آرامش و امنیت شغلی را نبیند.

مقدمه بالا برای آنهاییست که بدون برنامه و اطلاعات کافی قصد یک شبه موفق شدن را دارند. این افراد باید برای شروع کار زنبورداری، ابتدا تکلیف خودشان را با خود مشخص کنند و به این نتیجه برسند که آیا این شغل برایشان منفعتی خواهد داشت یا خیر.

شروع شغل پرورش زنبور عسل و زنبور داری

آیا زنبورداری را شروع کنم یا خیر؟

هدف شما از زنبوردار شدن، علاقه است یا نیاز مالی؟

متاسفانه تعداد زیادی از افراد، فقط به خاطر بیکاری و نیاز مالی مجبور به انتخاب شغل شریف زنبورداری شده‌اند. این در حالی است که زنبورداری شغلی کم هزینه و پردرآمد معرفی شده است، درحالی که گاه کاری پرهزینه و پرمشقت است و البته برای آنهایی که حرفه‌ای هستند و اصول آن را به خوبی یادگرفته‌اند شغلی پردرآمد نیز هست.

از طرف دیگر عده زیادی از روی علاقه شروع به این کار می‌کنند که این وجه قابل تحمل‌تر بوده و حداقل در گرده افشانی طبیعت در تمام نقاط محیط موثر است. این افراد به دلیل اینکه عاشق کارشان هستند، با تحقیق و بدون عجله دنبال کارشان را می‌گیرند و چون معمولاً نیاز مالی ندارند، بدون استرس و با کیفیت کار می‌کنند.

میزان درآمد شغل زنبورداری چقدر است؟

به طور دقیق نمی توان برای یک زنبوردار درآمد مشخصی تعیین کرد، زیرا عناوین متعددی در این مسئله دخیل هستند که مهم‌ترین آنها میزان تجربه و مدیریت، نوع نژاد، نوع کندو، کوچ نشینی یا ثابت بودن، نوع و مقدار محصول برداشت شده و… است. اما به صورت کاملاً تخمینی و کلی می‌توان گفت که یک زنبوردار با یک صد کندو می‌تواند امورات یک خانواده چهار نفره و متوسط را به خوبی اداره کند.

شاغل هستید یا بیکار؟

افرادی که شاغل هستند بهتر است با خرید تعدادی در حد ۲ الی ۵ کندو و قرار دادن آنها در گوشه‌ای از حیاط یا محوطه اطراف زندگی خود به مدت یک سال به کسب تجربه بپردازند و در انتهای سال اول تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند واقعاً وارد شغل زنبورداری شوند یا خیر. اگر تصمیم بر ادامه کار داشته باشند به راحتی می‌توانند با خرید تعداد بیشتری کلنی و یا تقسیم کندوهایشان این کار را مجدانه ادامه دهند زیرا حالا تجربه این کار را دارند. اگر هم تصمیم بر ادامه ندارند، به راحتی می‌توانند آن تعداد کم کندو را فروخته و از دنیای زنبورداری خداحافظی کنند.

افرادی که بیکار هستند باید از خرید تعداد زیادی کندو و شروع یکباره این کار خودداری کنند. بهترین گزینه برای این افراد این است که حداقل یک سال به عنوان شاگرد در کنار یک زنبوردار کهنه کار و موفق به کار پرداخته و در طول این مدت با دریافت حقوق و نیز آموزش رایگان، خود را برای ورود قاطعانه به این شغل آماده کنند.

سرمایه‌ای برای استارت کار دارید یا خیر؟

اگر فردی هستید که تخصص کاری غیر از زنبورداری را دارید و سرمایه هم دارید، بهتر است به همان کار پرداخته و خود را درگیر زنبورداری نکنید چرا که بدون تخصص نمی‌توان به یک باره زنبوردار حرفه‌ای شد! اما اگر سرمایه کمی دارید و تخصصی هم ندارید، راه برای زنبوردار شدن شما بسته نیست.

به زنبورستانتان نزدیک هستید یا دور؟

اگر فاصله زنبورستان شما از مکان سکونتتان زیاد باشد، مسلما هزینه‌های زیادی برای رفت و آمد خواهید پرداخت که اصلا اقتصادی نخواهد بود. بهتر است زنبورستانتان را در نزدیک‌ترین مکان، به مکان سکونت‌تان انتخاب کنید.

در کدام منطقه جغرافیایی زندگی می‌کنید؟

بسیاری از مناطق ایران زمین برای زنبورداری مناسب هستند. در واقع به جز مناطق کویری و ارتفاعات بلند و غیر قابل تردد و نیز مناطقی که بادهای تند و طولانی مدت دارند یا مناطق آلوده شهری که برای زنبورداری مناسب نیستند، بقیه مکان‌های جغرافیایی کشورمان مشکلی نخواهند داشت. البته مسلما میزان برداشت در مناطق مختلف، متفاوت خواهد بود.

زنبورهایتان را کوچ خواهید داد یا ثابت خواهند ماند؟

زنبوردارانی که قصد ثابت نگه داشتن کندوهایشان را دارند باید توجه داشته باشند که حتما حداقل به شعاع پنج کیلومتری کندوهایشان در مدت ماه‌های گرم سال، گل‌های فراوانی برای چرای زنبورها وجود داشته باشد و زنبورها به هیچ وجه به مدت حداکثر یک هفته متوالی، بدون گرده و شهد نمانند. در این وضعیت، سالی یک بار برداشت در حدود پایان تابستان وجود خواهد داشت. معمولا اکثر مناطق نیمه شمالی کشور در این وضعیت قابل دسته‌بندی هستند.

افرادی که می‌خواهند زنبورهایشان را کوچ دهند مسلما شاهد برداشت حدودا چند برابری خواهند بود. اما باید بدانند که کوچ دادن زنبورستان مشکلاتی همچون دوری از خانواده، مشکل آب و برق و حتی گاه نبود تلفن، حمام و سرویس بهداشتی، مشکل حیوانات وحشی، جابجایی لوازم سنگین و… در پی خواهد داشت.

آیا توانایی جسمی برای این کار را دارید؟

اگر زنبورستان شما به محل زندگی شما نزدیک است و تعداد کندوهای شما در حد ۲۰ عدد هست، تقریبا هیچ محدودیتی برای زنبوردار شدن نخواهید داشت، حتی اگر بیمار باشید. اما اگر زنبورستان شما فاصله زیادی با منزل و مراکز درمانی دارد و شما بیماری خاصی دارید باید به این مسئله توجه کنید. همچنین افرادی که تعداد زیادی کندو دارند، اگر مشکلات ستون فقرات و پا داشته باشند، حتما با مشکل مواجه خواهند شد.

به نیش زنبور عسل حساسیت دارید یا خیر؟

فردی که می‌خواهد به شغل زنبورداری دست بزند ابتدا باید مطمئن شود که به نیش زنبورعسل حساسیت ندارد. البته ممکن است زنبوردارانی باشند که به نیش زنبورعسل حساسیت دارند و به کمک داروهای ضد حساسیت در حال فعالیت هستند اما این روند زیاد جالب نیست و همواره دلهره نیش خوردن آنها را آزار می‌دهد.

حال که تصمیم به شروع دارید، بهتر است به نکات زیر توجه نمایید!

مطالعه:

حتما کتاب‌های مختلف از نویسندگان گوناگون را مطالعه کنید. شاید یکی از بهترین کتاب‌ها در این رشته مربوط به مرحوم دکتر نعمت الله شهرستانی با عنوان زنبورعسل و پرورش آن باشد. مطالعه مطالب به روز در اینترنت نیز کمک زیادی به شما خواهد کرد.

برای دانلود دو نمونه از کتاب‌های آموزش زنبورداری اینجا را کلیک کنید.

 

آموزش عملی زنبورداری

راه یادگیری عملی زنبورداری پیچیده و صعب‌العبور نیست برای این کارها می‌توانید

۱- در کلاس‌های فنی و حرفه‌ای یا جهاد کشاورزی حضور یافته و اصول ابتدایی زنبورداری را بیاموزید.

۲- تعداد کمی کندو خریده و یک سال از آنها نگهداری کنید. در کنار آن کتاب‌های زنبورداری را تهیه کرده و اصول کار با زنبور را به صورت کلاسیک مطالعه کرده و مسائل عمومی زنبورداری را یاد بگیرید و به صورت عملی در کندوهای خود پیگیری کنید.

۳- یک سال در کنار یک زنبوردار کار کنید. اینگونه هم تمام تجربیات او را یاد خواهید گرفت و هم درآمد کسب خواهید کرد.

این راه‌ها را با توجه به اقتضائات و شرایط خود انتخاب کنید.

 

زمان شروع:

اگر در نیمه جنوبی کشور هستید از حدود آذر ماه و اگر در نیمه شمالی کشور هستید از نیمه اسفند ماه و زمانی که هوا به گرمی گرایید اقدام به خرید کلنی کنید.گاه زمان این خرید به فروردین ماه هم ممکن است به درازا بکشد.

لوازم کار:

شما برای شروع، لوازم زیادی نیاز نخواهید داشت. مهمترین آنها شامل لباس کامل زنبورداری، دستکش، چکمه، دودی، اهرم و برس است.

نمونه‌هایی از لوازم زنبورداری را اینجا ببینید.

نوع کندو:

کندروی زنبور عسل در سالیان دراز عمر بشر دستخوش تغییراتی شده است. امروزه در اکثر نقاط جهان و کشور ما معمول‌ترین کندوی زنبور عسل، کندوی لانگستروت است. ممکن است در شرایط معمول برای آن که ابتدای راه، هزینه چندانی برای شما نداشته باشد، کندوی مستعمل خریداری کنید که معمولاً این کندو لانگستروت است. امروزه کندوهای جدیدی نیز در صنعت زنبورداری مورد استفاده قرار می‌گیرند که به کندوهای کف باز شهرت دارند. اگر می‌خواهید یک زنبورداری حرفه‌ای را از ابتدا شروع کنید کندوهای کف‌باز عطائیان را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

به تازگی نیز کندوهای شرکت «فلو هایو» با القاب فریبنده مدرن، پیشرفته، خودکار و… وارد بازار شده‌اند که توصیه می‌کنیم به این کندوها حتی نزدیک هم نشوید.

نمونه‌های کندوی زنبور عسل را اینجا ببینید.

توضیحاتی درباره کندوهای فلو هایو را اینجا ببینید.

جمعیت کلنی:

سعی کنید کلنی کمتر از ۷ قاب خرید نکنید. یعنی کندویی که دارای هفت قاب پر از زنبور است. شاید به ظاهر کمی گران باشد اما مطمئنا ارزشش را خواهد داشت. کلنی‌هایی با جمعیت کمتر ممکن است بیمار باشند، یا ملکه پیر داشته باشند، اما کلنی‌های قوی هم ملکه جوانی دارند و هم سلامت هستند. همچنین سعی کنید قاب‌ها بیشتر حاوی تخم و لارو و شفیره باشند و نه عسل.

تعداد کندو:

برای فردی که به تنهایی می‌خواهد زنبورهایش را اداره کند و شغل دیگری نیز دارد و در طول هفته فقط یک یا دو روز برای زنبورداری وقت دارد و تجربه زنبورداری نیز ندارد، بهتر است حدود ۲ الی ۵ کندو بخرد تا با شکست مواجه نشود. اما کسی که با دوستانش اقدام به شروع کرده و شغل دیگری ندارد و تمام وقت می‌تواند به زنبورهایش رسیدگی کند و یا یک فرد زنبوردار را در کنار خود دارد، بهتر است پس از آن که آموزش و تجربه کافی و لازم را دید، بین ۲۰ تا ۱۰۰ کندو خرید کند.

نژاد زنبورها:

عاقلانه است که یک زنبوردار تازه کار که احتمالا وضعیت مالی مناسبی هم ندارد ابتدا با خرید نژاد معمولی زنبور عسل این شغل را شروع کند و یک یا دو سال بعد که مهارت کافی پیدا کرد، اقدام به تعویض ملکه با نژاد‌های اصلاح شده کند تا نژاد کل زنبورستانش نیز عوض شود.

این کار دو خصوصیت مهم دارد. اول اینکه چون نژاد معمول مورد استفاده در ایران (که خالص هم نیست و اصولا نژاد خالص ایرانی هم نیست) ارزان‌تر از نژاد‌های اصلاح شده است، اگر خسارتی متوجه کار شما باشد، مطمئنا هزینه کمتری خواهید پرداخت و دوم اینکه خرید ملکه اصلاح شده هزینه کمتری نسبت به خرید کلنی اصلاح شده خواهد داشت.

با یک مدیریت متوسط، بدون کوچ و در نیمه شمالی کشور، زنبورعسل نژاد غیر خالص و معمولی در سال حدود ۵ کیلو عسل خالص و نژاد‌های اصلاح شده همچون کارنیکا در سال حداقل ۱۵ کیلو عسل خالص محصول می‌دهند.

نژاد کارنیکا را اینجا ببینید.

چه محصولی:

متاسفانه در ایران فقط محصول عسل را از زنبورعسل می‌شناسند و تاسف‌بارتر اینکه اکثرا در حال تولید عسل تغذیه‌ای هستند که بازار بهتری دارد. اما خوشبختانه استارت تولید محصولات دیگر زنبور عسل به تازگی زده شده و زنبورداران در حال روی آوردن به تولید ژله رویال، زهر و بره موم نیز هستند. شما نیز بهتر است به دیگر محصولات زنبورعسل توجه کنید تا موفق‌تر گام بردارید.

 

سالنامه زنبورداری:

یک زنبوردار اگر سالنامه زنبورداری نداشته باشد، هرگز موفق نخواهد بود. افراد تازه کار باید این سالنامه را روی کاغذ داشته باشند و مطابق آن عمل کنند.

یک نمونه سالنامه را اینجا ببینید.

شناسنامه کندو:

افرادی که در ابتدای راه قرار دارند باید حتما یک شناسنامه برای کلنی‌های خود تنظیم کنند تا از وضعیت آنها مطلع باشند، بدون اینکه درب کندو را باز کنند.

یک نمونه شناسنامه را اینجا ببینید.

آب:

زنبور به جز شهد و گرده، احتیاج فراوانی به آب سالم دارد. سعی کنید در فاصله نزدیکی زنبورستانتان یک منبع آب سالم، همیشگی و جاری وجود داشته باشد.

اهمیت آب را اینجا بخوانید.

مکان:

مسلما جای کندوی زنبورعسل داخل باغ یا کوه و یا دشت است، اما گاهی علاقمندان می‌خواهند کندوهایشان را در خانه نگهداری کنند. این دوستان باید به چند نکته توجه کنند.

در مرکز شهر‌های بزرگ و نیمه بزرگ، که طبیعت کمی دارد زنبورداری ارزشی نخواهد داشت. کندوهای شما حداقل باید در حاشیه شهر باشد و نهایتا در فاصله نزدیک به مرتع یا باغ و جنگل ختم شود تا زنبور امکان چرا داشته باشد.

اگر کلنی را در حیاط می‌گذارید باید آن نقطه مسیر رفت و آمد نباشد و از مسیر رفت و آمد فاصله داشته باشد. همچنین در طول شب نور چراغی به آنها برخورد نکند و نیز مزاحمتی برای همسایه‌ها ایجاد نکند. برای پشت بام خانه نیز همین شرایط را در نظر بگیرید. در پشت بام‌ها چون معمولا تغییرات دمایی و باد بیشتری دارند باید بادشکن و سایه‌بان مناسب نیز داشته باشند.

مطمئنا در هر مکانی که کندو مستقر می‌شود اگر حداقل ۲۰ سانتی متر از زمین فاصله داشته باشد و دارای یک سایه‌بان باشد، کمک بزرگی را به آن کرده‌اید.

انتخاب محل برای زنبورداری را اینجا مطالعه کنید.

منبع