آلبرت چی کاکس می‌نویسد: هیچ جاندار دیگری به اندازه زنبور عسل به طرق مختلف به انسان خدمت نمی‌کند.

امروزه زنبورداری به عنوان یکی از رشته‌های کشاورزی در تمام کشور جهان به رسمیت شناخته شده است. رشته‌ای که بدون وجود آن موفقیت در تعدادی از رشته‌های کشاورزی غیر ممکن است. تقریباً در تولید بیشتر میوه‌ها و بذرها وجود زنبور عسل برای گرده افشانی الزامی است به طوری که بدون زنبور عسل نمی‌توانند تکثیر یابند و زنبوران عسل هم بدون کمک این گل‌ها نمی‌توانند وجود داشته باشند.

امروزه نقش عظیم زنبور عسل در گرده‌افشانی گیاهان زراعی، باغی و احیای مراتع و بهبود محیط زیست به حدی شناخته شده و آشکار است که تولیدات آن یعنی عسل و موم را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. اساساً نباتات از نظر گرده افشانی وابسته به حشرات هستند که در راس آنها زنبور عسل قرار دارد. به عبارت دیگر گرده‌افشانی ۴۷ درصد از محصولات کشاورزی وابسته به زنبور عسل است.

از این روست که ارزش اقتصادی زنبور عسل را در دنیا ۲۵ الی ۱۰۰ برابر ارزش عسل تولید شده در سال محاسبه می‌کنند.

گرده افشانی گل آفتابگردان توسط زنبور عسل

در ایران نزدیک به ۲٫۵ میلیون کندوی مدرن با تولید متوسط ۱۲ کیلوگرم عسل به ازای هر کندو در سال وجود دارد. به این ارقام می‌بایست ۳۸۰ هزار کندوی بومی با تولید متوسط ۷ کیلوگرم عسل برای هر کندو در سال را افزود. بنابراین تولید عسل سالیانه کشور را حدود ۲۹ هزار تن محاسبه نموده و ارزش ریالی آن را حدود ۸۰۰ میلیارد ریال می‌دانند. حال چنانچه ارزش گرده‌افشانی را به آن بیافزاییم، ارزش اقتصادی واقعی زنبور عسل بالغ بر ۲۰ تریلیون ریال خواهد بود.

عدم آگاهی از نقش اصلی و واقعی زنبور عسل در طبیعت

متاسفانه عدم آگاهی از نقش اصلی و واقعی زنبور عسل، کلیه توجهات را به سوی محصولات آن یعنی عسل، موم و… معطوف داشته است، در حالی که نقش عظیم زنبور عسل در رابطه با حفظ فلور گیاهی، محیط زیست و جنگل‌ها و همچنین افزایش محصولات کشاورزی است.

در حال حاضر در اکثر کشورها نگهداری زنبور عسل در درجه اول به دلیل نقش آن در بازده اقتصادی از طریق گرده‌افشانی و افزایش محصولات زراعی و باغی است و فرآورده‌های دیگر آن در درجه دوم دارای اهمیت است.

به گفته پژوهشگران آمریکائی در سال ۱۹۷۳ زارعین آمریکا بیش از ۴ میلیارد دلار عایدی از افزایش محصولات زراعی در رابطه با گرده‌افشانی نباتات دگرگشن داشته‌اند که نقش مهمی از این آزمایش به عهده زنبور عسل است.

زنبورهای عسل جزء گرده‌افشان‌های اصلی گیاهان روغنی خصوصاً آفتابگردان می‌باشد. نتیجه یک طرح تحقیقاتی در همین رابطه در کشورمان نشان می‌دهد که استقرار دو کندو به ازای هر هکتار آفتابگردان سبب افزایش چشمگیر محصول شده به طوری که محصول به دست آمده در مزرعه آزمایشی ۲۰ تا ۵۰ درصد بیشتر از مزارع شاهد بوده است.

میراب زاده، همین محقق و پژوهشگر ایرانی در بررسی هایی که در تابستان سال ۱۳۷۹ با همکاری محققین موسسه اصلاح بذر وابسته به وزارت جهاد کشاورزی در یک مزرعه پنبه انجام داده ۲۰ درصد افزایش محصول در اثر استقرار ۵ کندو به ازای هر هکتار پنبه مشاهده کرده است.

به طور کلی عمل گرده‌افشانی این موجود نقش بسیار ارزنده‌ای در افزایش کیفی و کمی ۱۳۱ محصول کشاورزی دارد که با مستقر کردن چند کندو در کنار مزارع و باغات می توانیم شاهد این امر مهم باشیم.

اهمیت موضوع به حدی قابل توجه است که در بسیاری از کشورهای صاحب نام از جمله آمریکا، استرالیا و شوروی، زنبورداران حتی تا ۵۰ درصد هزینه‌های خود را با اجاره دادن کندو یا کلنی‌های زنبور عسل به صاحبان مزارع یا باغات تأمین می‌کنند و به همین خاطر است که هزینه تمام شده هر کیلو عسل برای زنبورداران این کشورها خیلی پایین‌تر از هزینه تمام شده در کشور ما است.

(مرتضی علی آقایی نراقی)